Entre as cousas que conservo dos meus anos escolares descubrín este verán unha carta do tío Anselmo dirixida á miña nai e datada en São Paulo en abril do 64. Nunha esquina da cuartilla campa un membrete coa silueta do monumento a Loriga en Lalín, enmarcado nunha coroa de loureiro sobre a lenda: «Foto Deza, Avenida Castro Alves, 16. Campinas». A carta aparentemente non ten maior interese, fóra da requintada caligrafía do tío e as curiosidades lingüísticas. As consabidas preguntas pola nosa saúde, a encomenda de transmitirlles o pésame a uns parentes da aldea e as queixas acerca dun veciño que chegara onda el no Brasil cunha carta de recomendación de alguén da familia. Nada máis. Abrazos para todos, tu hermano que lo es, Anselmo. Nunha das marxes, non obstante, nun post scriptum en letra pequeniña, di literalmente: «Lucas que haga con la cámara e o laboratório lo que quiser, que para isso son seus». Querendo descifrar o sentido destas palabras, e gracias á axuda da miña nai e do meu irmán, recuperei para a memoria un episodio da remota infancia que xa case tiña completamente esquecido e que quero contar aquí para explicar por qué o meu irmán Lucas non se fixo fotógrafo.

Este tío Anselmo do Brasil, irmán da miña nai, era o padriño de Lucas. Nunca cheguei a coñecelo en persoa porque marchara moito antes de eu nacer, e polo que sei nunca máis volveu por aquí. No verán do ano 63, cando Lucas estaba para facer os catorce, o tío anuncioulle á miña nai que lle ía mandar ó afillado un bo presente. Meu irmán devecía por unha bicicleta e ata o último momento estivo agardando por unha. Pero o tío decidira que era mellor algo máis útil, algo que lle permitise ir aprendendo un oficio de proveito, e un día chegou do Brasil un caixón grande de madeira, e dentro do caixón, embaladiños entre labras de fibra rizada, frascos, bandexas e toda clase de trebellos de fotografía, e con eles unha cámara preciosa, unha chea de carretes, catro ou cinco libros en portugués sobre a arte fotográfica e algunhas cousas máis.

Nunha carta bastante longa o tío dáballe ó seu afillado consellos prácticos e ponderaba as excelencias do instrumental que lle envíaba. Había tamén unha lista de persoas e lugares de Lalín e arredores que Lucas debía fotografar, en canto fose sabendo un pouco, para mandarlle despois as fotos ó Brasil. E na mesma carta anticipáballe licencia para que, se logo dun tempo non lle gustaba a fotografía, ou non lle daba xeito, puidese vender a cámara e as outras cousas, que non faltaría quen llas comprase porque eran de primeirísima calidade, e os cartos darían para a mellor das bicicletas e aínda habían de sobrar.

Pero o Lucas axiña se esqueceu da bicicleta e entregouse a aquela novidade con entusiasmo. Eu, que aínda non fixera os seis anos e andaba todo o día ó rabo del, convertinme no seu axudante. Instalamos a ampliadora, as cubetas e o resto dos trebellos nunha especie de anllar que tiñamos no portal, debaixo das escaleiras. Conta a miña nai, pero nin Lucas nin eu lembramos tal cousa, que puxeramos na porta un cartel que dicía «Foto Deza, São Paulo. Sucursal de Lalín». O que si que recordo son as lámpadas, unha branca e outra vermella, e os cartóns que houbo que encastrar na fiestra do anllar para que non entrase nada de luz, pois a luz seica estragaba as películas.

O meu irmán de primeiras non se atreveu a andar cos líquidos do revelado mentres non acabase de ler todo o que dicían os libros. Cheiraban a veleno e eu imaxinaba que se se mesturaban mal, podían estoupar coma unha bomba. A cámara, en cambio, era menos perigosa e non requiría maior aprendizaxe. Na primeira tarde fixemos un montón de fotos e ó segundo día xa gastaramos tres carretes dos quince ou vinte que enviara o tío. Cando o Lucas quería saír nalgunha foto deixábame disparar a min a cámara.

Nunha desas, mentres buscabamos o mellor ángulo da fachada da igrexa de Donramiro, achegóuseme Avelino do Tirabeque, que me debe de levar dous ou tres anos, e deitoume á orella:
—Non deberías deixar que che tiren tantas fotos. ¿Ou é que non sabes que con cada unha che quitan un pouco da alma?

Eu non lle fixen moito caso, pero algo de preocupación xa me debeu de quedar porque cando volviamos para a casa pregunteille a Lucas se era verdade aquilo da alma.
—Disque si —respondeume tan tranquilo.

Desde aquel momento decidín que non ía saír en ningunha foto máis. Logo pregunteille á miña nai que é o que lle pasa a un cando lle quitan un pouco de alma. Ela respondeu calquera cousa para saír do paso:
—Que te volves ruín.

Aquela resposta, aínda que non o pareza, de momento deixoume tranquilo. Eu nin me sentía máis ruín nin notaba nada raro, así que concluín que seguía coa alma enteira e que todo fora un invento do Avelino do Tirabeque. Ó Lucas non había que concederlle moito creto, porque gozaba facéndome rabiar.

Ó outro día volvinme topar co Avelino e aproveitei para dicirlle que era un mentireiro, que xa me fixeran máis de vinte fotos e que non me pasara nada.
—Será porque aínda non as revelastes. Mentres están no carrete, nada; pero en canto as mandedes revelar xa verás como o vas notar.

Aí si que quedei entalado. Ó longo do día armei catro ou cinco escenas por negarme a saír nas fotos, e pola noite na cama fun incapaz de prender no sono porque non paraba de cismar na miña alma. Ás dúas ou tres da mañá, medio febril co insomnio e o desacougo, lembreime dos efectos da luz sobre as películas e armeime de valor, saín da cama silandeiro, collín na cociña a chave do anllar, baixei as escaleiras ata o portal e entrei no laboratorio disposto a buscar unha solución.

No estante, perfectamente ordenados nos seus saquiños cilíndricos de papel negro, estaban todos os carretes enviados polo tío. Non sei se foi cousa do nerviosismo ou qué, o caso é que me atrapallei de tal maneira con aqueles saquiños que xa non distinguín os novos dos usados e acabei abrindo todos os carretes e estendendo sobre a mesa os rolos de película. Deixeinos algúns minutos alí estendidos baixo a lámpada branca e, por se acaso non recibiran luz abonda, paseinos de vagar por diante do foco, un por un, antes de ilos enrolando outra vez no carrete para metelos nos saquiños e deixalos no seu sitio.

Uns días despois, mentres a miña nai e o Lucas ían no dentista, rematei o traballo entrando outra vez no laboratorio, collendo os carretes e desenrolándoos, esta vez á plena luz do sol, durante dez minutos ou máis. Logo agarrei a cámara, abrina, saqueille o carrete e fixen con el o mesmo que fixera cos outros.

Cousa dun mes máis tarde, cando Lucas acabou de ler todos aqueles libros, decidiu que era tempo de poñerse a revelar. O primeiro experimento non funcionou, e para a súa sorpresa, que non para a miña, deu o curioso resultado dun negativo todo negro do cal saíron unhas fotos (se é que merecían ese nome) todas brancas. Na mesma tarde acometeu unha segunda tentativa e o resultado foi idéntico, e o mesmo sucedeu na terceira e na cuarta e nas seguintes durante un par de semanas. Volveu ler os libros enteiriños unha e outra vez e a teoría parecía bastante clara e sinxela, pero alí non saía unha foto nin nada que se lle parecese.

Dese xeito o meu irmán foille perdendo o gusto ó oficio do seu padriño e comezou a matinar en poñer á venda a cámara e o laboratorio. Os dous últimos carretes levounos a revelar á de Bernabé, que daquela era un localiño pequeno diante da fonda de Mouriño. De alí tampouco saíu foto ningunha. Na mesma conversa en que o Bernabé lle explicou que aqueles carretes estaban queimados, o Lucas ofreceulle o seu futuro como fotógrafo. Pola tarde veu o Bernabé á casa e, tal como predecía a carta do tío, falou marabillas da Rolleiflex e pechou o trato, e nós compramos unha preciosa bicicleta Orbea e aínda sobrou diñeiro.

Despois de tantos anos non teño ningún sentimento de culpa, pero tampouco podo negar que son o responsable de que meu irmán non chegase a adentrarse no apaixonante mundo da fotografía. A verdade é que tampouco se fixo un ciclista, e se hei de ser sincero fun eu quen máis partido lle sacou a aquela Orbea de sillín de coiro. Ó Bernabé si que lle debeu de ir ben coa Rolleiflex, pois hoxe ten toda unha rede de establecementos fotográficos polas vilas da comarca.